Dünya Ruh Sağlığı Günü: İş Yerinde Mental Sağlık Neden Önemli?

Her sabah işe giderken kalbinizin hızla çarpmaya başladığını, sürekli bir endişe hissinin peşinizi bırakmadığını hiç fark ettiniz mi? Ofiste oturduğunuz koltuğun her geçen gün biraz daha ağırlaştığını, motivasyonunuzun gözle görülür şekilde azaldığını gözlemliyor musunuz? Eğer bu satırlara kendinizden bir şeyler buluyorsanız, yalnız değilsiniz.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, dünya üzerinde her dört kişiden biri yaşamının bir noktasında mental sağlık sorunu yaşıyor. Ve bu sorunların önemli bir bölümü, iş yaşamımızla doğrudan bağlantılı. 10 Ekim Dünya Ruh Sağlığı Günü'nde, iş yerinde mental sağlığın neden görmezden gelemeyeceğimiz kadar kritik bir konu olduğunu, güncel veriler ışığında derinlemesine inceleyeceğiz.

Bu yazıda, iş yerinde mental sağlık krizinin boyutlarını WHO ve ILO'nun en güncel istatistikleriyle keşfedecek, Türkiye'deki duruma özel bir bakış atacak ve hem şirketlerin hem de bireylerin atabileceği somut adımları öğreneceksiniz.

Kurumunuzda çalışan mental sağlığını öncelik haline getirmek için profesyonel destek almak ister misiniz? Kurum Psikoloğum olarak, işletmenize özel programlar tasarlıyoruz.

Dünya Ruh Sağlığı Günü Nedir? 2024 Teması: "İş Yerinde Ruh Sağlığını Öncelik Haline Getirmek"

Dünya Ruh Sağlığı Günü, 1992 yılından beri her yıl 10 Ekim'de kutlanıyor. Dünya Ruh Sağlığı Federasyonu tarafından başlatılan bu küresel farkındalık günü, ruh sağlığı konusunda toplumsal stigmayı azaltmayı, bilgilendirmeyi ve destek kaynaklarına erişimi artırmayı amaçlıyor.

2024 yılının teması özellikle dikkat çekici: "İş Yerinde Ruh Sağlığını Öncelik Haline Getirmek" (Mental Health at Work). Bu tema seçimi tesadüf değil. Dünya nüfusunun yaklaşık %60'ı çalışıyor ve çoğumuz için iş yeri, hayatımızın üçte birinden fazlasını geçirdiğimiz bir mekân. Dolayısıyla, iş yerindeki deneyimlerimiz, genel mental sağlığımızı doğrudan etkiliyor.

Ancak ne yazık ki, pek çok iş yeri hâlâ mental sağlık konusunda yeterli önlemi almıyor. WHO Mental Sağlık Atlası'na göre, dünyada yalnızca %35'lik bir kesimde, iş yeriyle ilişkili mental sağlık koruma ve önleme programları bulunuyor.

İş Yerinde Mental Sağlık Krizi: Sayılarla Global Tablo

Ekonomik Maliyet: Yılda 1 Trilyon Dolar

WHO ve Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) ortak çalışmalarına göre, depresyon ve anksiyete nedeniyle her yıl 12 milyar iş günü kaybediliyor ve bu durum küresel ekonomiye yaklaşık 1 trilyon dolar maliyete yol açıyor.

Bu maliyet üç ana kaynaktan oluşuyor:

272 milyar Euro: İşe gidememe veya hasta olmasına rağmen işte bulunma (presenteeism)
232 milyar Euro: Verimlilik kayıpları
63 milyar Euro: Sağlık harcamaları

2030 yılına gelindiğinde, mental sağlık sorunlarının kümülatif küresel maliyetinin 16 trilyon dolara ulaşacağı tahmin ediliyor—bu rakam kanser, diyabet ve kronik solunum hastalıklarının toplamından bile fazla.

Her 10 Çalışandan 6'sı Konsantrasyon Sorunu Yaşıyor

AXA Ruh Sağlığı Raporu 2024, 16 ülkeden 16 bin kişinin katılımıyla hazırlandı ve çarpıcı sonuçlar ortaya koydu:

Her 4 çalışandan 3'ü iş ortamı nedeniyle birden fazla ruh sağlığı sorunu yaşıyor
Bu kişilerin %70'i işten kopuk hissettiğini belirtiyor
Her 10 çalışandan 6'sı ruh sağlıkları kötü olduğunda konsantrasyonlarının etkilendiğini söylüyor
Çalışanların %23'ü son 12 ay içinde mental sağlık sorunları nedeniyle hastalık izni aldı
Genç çalışanlarda bu oran %38'e kadar çıkıyor
Her 4 çalışandan 1'i mental sağlık sorunları nedeniyle işten ayrıldı

Avrupa'da İş Kaynaklı Depresyonun Yıllık Faturası: 617 Milyar Euro

Sadece Avrupa'da, iş kaynaklı depresyonun yıllık maliyetinin 617 milyar Euro olduğu tahmin ediliyor. Bu rakamlar gösteriyor ki, iş yerinde mental sağlık sadece bireysel bir mesele değil; ekonomik, toplumsal ve kurumsal bir meseledir.

COVID-19'un Kalıcı Etkileri

Pandemi, mental sağlık krizini derinleştirdi. WHO verilerine göre COVID-19, dünya genelinde anksiyete ve depresyonda %25'lik bir artışa neden oldu. Bu durum, hükümetlerin mental sağlığa ne kadar hazırlıksız olduğunu ve mental sağlık kaynaklarının küresel ölçekte ne kadar yetersiz olduğunu açığa çıkardı.

İşletmenizde çalışan mental sağlığını ölçmek ve iyileştirmek için ücretsiz değerlendirme formumuzu doldurun. Uzman ekibimiz sizinle iletişime geçecektir.

Türkiye'de İş Yerinde Mental Sağlık: Yerel Perspektif

Türkiye Dünyada İkinci Sırada

Ipsos'un hazırladığı Ruh Sağlığı Raporu 2024'e göre, dünya üzerindeki diğer ülkelerle kıyaslandığında, Türkiye'de ruhsal hastalıktan muzdarip insanların oranı ABD'nin ardından ikinci sırada. Türkiye'de her 100 kişiden 38'i psikolojik bir sorunla yaşıyor.

Bu rakam, Türkiye'de mental sağlık sorunlarının yaygınlığını ve aciliyetini net bir şekilde ortaya koyuyor.

2024'te En Çok Aranan Hizmet: Psikolojik Destek

Türkiye genelinde 200 binden fazla hekim ve uzman profilinin incelendiği bir araştırmaya göre, 2024 yılında özel sağlık sektöründe en çok ruh sağlığına ilişkin hekim araması yapıldı. Yüzde 20'lik bir oranla psikoloji ilk sırada yer alırken, onu kadın hastalıkları ve doğum (%12), çocuk sağlığı (%8), psikiyatri (%7) ve diş hekimliği (%5) takip etti.

Bu veri, Türkiye'de mental sağlık farkındalığının arttığını ancak hizmetlere erişim talebinin de hızla yükseldiğini gösteriyor.

Ruh Sağlığı Çalışanı Sayısında Ciddi Eksiklik

Türkiye'de 100 bin nüfusa düşen ruh sağlığı çalışanı sayısı 16,33. Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi'nde bu sayı 43,5. Yani Türkiye, Avrupa ortalamasının üçte biri kadar ruh sağlığı uzmanına sahip.

Bu yetersizlik, iş yerlerinde mental sağlık desteğinin sistemli bir şekilde sağlanmasını daha da önemli hale getiriyor. Şirketler, çalışanlarına erişilebilir mental sağlık hizmetleri sunarak bu açığı kapatmaya yardımcı olabilir.

Mental Sağlık Farkındalığı Artıyor Ama Yeterli Değil

2024 Ipsos "Health Service" raporuna göre, Türkiye'de "mental sağlık" cevabı verenlerin oranı dünya ortalamasının altında, sondan 4. sırada yer alıyor. Bu durum, mental sağlık problemleri konusunda farkındalığın hâlâ yeterli düzeyde olmadığına işaret ediyor.

İş yerlerinde mental sağlık konusunda eğitim ve bilinçlendirme programları, bu boşluğu doldurmada kritik rol oynayabilir.

Mental Sağlık Problemlerinin İşe Etkisi: Verimlilik, Devamsızlık ve İşten Ayrılma

Tükenmişlik Sendromu ve Performans Düşüşü

İş yerinde yaşanan stres, anksiyete, depresyon ve tükenmişlik gibi mental sağlık sorunları, sadece bireyin yaşam kalitesini etkilemiyor; aynı zamanda işletmelere de doğrudan zarar veriyor:

Konsantrasyon kaybı: Mental sağlık sorunları yaşayan çalışanlar, görevlerine odaklanmakta zorlanıyor
Yaratıcılık ve problem çözme yeteneğinde azalma: Stres altındaki beyin, yenilikçi çözümler üretmekte zorlanır
İletişim sorunları: Anksiyete ve depresyon, ekip içi iletişimi olumsuz etkiler
Karar verme yeteneğinde bozulma: Kronik stres, yönetici ve liderlerin stratejik kararlarını zayıflatır

Presenteeism: Gözle Görülmeyen Verimlilik Kaybı

"Presenteeism" (işte olup da üretken olamama), işe gelmeme (absenteeism) kadar zararlı, hatta bazı durumlarda daha maliyetli bir durumdur. Çalışan fiziksel olarak işyerinde bulunur ama mental sağlık sorunu nedeniyle verimli çalışamaz.

Araştırmalar gösteriyor ki, presenteeism'in maliyeti devamsızlıktan (272 milyar Euro) daha yüksek değil ama verimlilik kayıplarıyla birleştiğinde (232 milyar Euro) işletmelere ağır yük bindiriyor.

Yüksek İşten Ayrılma Oranı

AXA raporuna göre, her dört çalışandan biri mental sağlık sorunları nedeniyle işten ayrılıyor. İşten ayrılma, işletmeler için:

Yeni işe alım maliyeti
Eğitim maliyeti
Kurumsal hafıza kaybı
Ekip dinamiklerinin bozulması

gibi pek çok olumsuz sonuç doğuruyor.

İş Yeri Stresinin Nedenleri

ILO raporları, iş yerinde mental sağlığı olumsuz etkileyen faktörleri şu şekilde sıralıyor:

Uzun çalışma saatleri ve aşırı mesai baskısı
Sürekli artan iş yükü ve gerçekçi olmayan beklentiler
İş-yaşam dengesi eksikliği: İş ve özel hayat arasında net sınırların olmaması
Mobbing ve zorbalık: Toksik iş yeri kültürü
Destek eksikliği: Yöneticilerden veya meslektaşlardan yeterli destek alamamak
İş güvencesi kaygısı: Ekonomik belirsizlikler ve işten çıkarılma endişesi
Yetersiz takdir ve ödüllendirme: Çalışanın katkılarının görülmemesi
Rol belirsizliği: Görev ve sorumlulukların net olmaması

Kurumunuzda stres kaynaklarını belirlemek ve çözüm stratejileri geliştirmek için uzman danışmanlık hizmeti alın. İlk görüşme ücretsizdir.

Şirketlerin Atabileceği Somut Adımlar: Kurumsal Mental Sağlık Programları

1. Çalışan Destek Programı (ÇDP - EAP) Oluşturun

Çalışan Destek Programı (Employee Assistance Program - EAP), çalışanların mental, duygusal ve profesyonel refahını desteklemek için tasarlanmış kapsamlı bir iş yeri hizmetidir.

EAP programları, şunları içerir:

Gizli psikolojik danışmanlık hizmetleri: 7/24 ulaşılabilir destek hatları
Kriz müdahalesi: Travmatik olaylar sonrası destek
İş-yaşam dengesi danışmanlığı: Finansal rehberlik, yasal danışmanlık, çocuk bakımı desteği
Stres yönetimi ve mindfulness eğitimleri
Madde bağımlılığı desteği

Araştırmalar gösteriyor ki, EAP uygulayan şirketlerde:

Devamsızlıkta azalma
İşyerinde bulunma oranında artış
İşyerinde sıkıntı yaşamada azalma görülüyor.

Başarılı EAP Örneği: Salesforce Salesforce, meditasyon, rahatlama alanları ve sağlık geri ödeme programları sunarak zihinsel sağlığa öncelik veriyor. Çalışanlarına kapsamlı bir EAP sunarak, kişisel ve profesyonel sorunlarla başa çıkmalarına yardımcı oluyor.

Başarılı EAP Örneği: Google Google, bütünsel sağlık yaklaşımıyla öne çıkıyor: kapsamlı sağlık hizmetleri, fitness merkezleri, besleyici yemekler, iş yerinde ruh sağlığı desteği, düzenli meditasyon seansları ve mindfulness eğitimleri.

2. Mental Sağlık Konusunda Stigmayı Kırın

İş yerinde mental sağlık sorunlarını açıkça konuşabilen, yardım istemenin zayıflık değil cesaret olduğunu bilen bir kültür oluşturun:

Liderler rol model olsun: Üst yönetimin mental sağlık konusunda açık olması, çalışanların rahatça konuşmasını sağlar
Farkındalık eğitimleri düzenleyin: Tüm çalışanlara mental sağlık okuryazarlığı kazandırın
Hikaye paylaşımları: Mental sağlık sorunlarını aşmış çalışanların deneyimlerini paylaşması, başkalarını cesaretlendirebilir

3. Esnek Çalışma Düzenlemeleri Sunun

Hibrit çalışma modelleri: Ofis ve uzaktan çalışmanın dengelenmesi
Esnek mesai saatleri: Çalışanların kendi biyolojik ritimlerine göre çalışabilmesi
Zihinsel sağlık günleri: Klasik hastalık izninden ayrı olarak, çalışanların mental sağlıklarını korumak için kullanabilecekleri izin günleri

4. Fiziksel Çalışma Ortamını İyileştirin

Doğal ışık ve yeşil alanlar: Ofislerde yeşil bitki kullanımı ve doğal ışık alımı
Sessiz odalar: Çalışanların stres attığı, meditasyon yaptığı veya sadece sessizlikte dinlendiği alanlar
Ergonomik mobilya: Fiziksel rahatlık, mental konforu destekler

5. Düzenli Mental Sağlık Taramaları Yapın

Anonim anketler: Çalışanların mental sağlık durumunu ölçen periyodik değerlendirmeler
Check-in görüşmeleri: Yöneticilerin çalışanlarla düzenli olarak birebir konuşması
Risk değerlendirmesi: Stres faktörlerinin ve iş yükünün sürekli izlenmesi

6. Yöneticileri Eğitin

Yöneticiler, çalışan mental sağlığının korunmasında en kritik role sahiptir. Yöneticilere:

Empatik liderlik becerilerini öğretin
Mental sağlık belirtilerini tanımayı öğretin
Destek kaynaklarına yönlendirme yapabilmeyi öğretin
Sağlıklı iş yükü dağılımı yapmayı öğretin

Bireysel Öneriler: Kendinize Nasıl Bakabilirsiniz?

İş yerinde mental sağlık sadece kurumsal bir sorumluluk değil, bireysel öz bakımla da desteklenmeli:

1. Sınırlarınızı Net Çizin

İş saatlerini belirleme: Mesai bitiminde cep telefonunuzdaki iş uygulamalarını kapatın
Hayır diyebilme: Kapasitenizdeki işleri kabul etmeyin, sağlıklı bir şekilde "hayır" demeyi öğrenin
Tatil ve izinlerinizi kullanın: Yıllık izinlerinizi ertelemeyin, düzenli molalar verin

2. Düzenli Fiziksel Aktivite

Haftada en az 150 dakika orta şiddette egzersiz yapın
Öğle molalarında kısa yürüyüşler yapın
Ofis içinde ayağa kalkarak çalışabileceğiniz periyotlar oluşturun

3. Sosyal Bağlantıları Güçlendirin

İş arkadaşlarınızla sağlıklı ilişkiler kurun
Öğle yemeği molalarında yalnız kalmayın, sosyalleşin
Profesyonel destek ağları (mentörlük, koçluk) oluşturun

4. Mindfulness ve Nefes Egzersizleri

Günde 10 dakika meditasyon pratiği yapın
Stresli anlarda derin nefes egzersizleri uygulayın
Farkındalık uygulamalarıyla şimdiki ana odaklanın

5. Uyku Hijyenine Dikkat Edin

Her gece 7-9 saat kaliteli uyku hedefleyin
Yatmadan 1 saat önce ekran kullanımını azaltın
Düzenli uyku-uyanma saatleri oluşturun

6. Profesyonel Destek Alın

Mental sağlık sorunları yaşıyorsanız, yardım istemek cesaret işidir. Psikoterapi ve psikolojik danışmanlık, birçok mental sağlık sorununun tedavisinde son derece etkilidir.

Türkiye'de Mental Sağlık Destek Kaynakları ve İletişim Hatları

Eğer siz veya sevdikleriniz mental sağlık desteğine ihtiyaç duyuyorsanız, Türkiye'de erişebileceğiniz ücretsiz ve profesyonel destek kaynakları bulunuyor:

Ücretsiz Destek Hatları

ALO 182 - MHRS: Bulunduğunuz ildeki hastaneden ücretsiz psikolog desteği almak için Merkezi Hekim Randevu Sistemi'ni kullanarak randevu alabilirsiniz.
ALO 171 - Bağımlılık Danışma Hattı: Tütün ve madde bağımlılığı danışmanlığı için 7/24 ücretsiz destek.
ALO 115 - YEDAM (Yeşilay Danışmanlık Merkezi): Bağımlılık konularında uzman psikologlar ve sosyal hizmet uzmanları tarafından psikolojik ve sosyal destek.
ALO 153 - İstanbul Psikolojik Danışma Merkezleri: İstanbul'da 25 psikolojik danışmanlık merkezine erişim. 3-65 yaş arası vatandaşlara hizmet veriyor.
ALO 168 - Kızılay: Adana, Ankara, Kahramanmaraş, Bursa, Mersin, Kayseri, İstanbul, Şanlıurfa, Gaziantep, İzmir'de ücretsiz terapi desteği.

Ücretsiz Psikolojik Destek Veren Kurumlar

Devlet Hastaneleri: Psikiyatri polikliniklerinde ücretsiz muayene ve terapi
Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri (TRSM): Ücretsiz takip ve tedavi hizmetleri
Sağlıklı Hayat Merkezleri: Önleyici ruh sağlığı hizmetleri
Belediye Psikolojik Danışma Merkezleri: Birçok büyükşehir belediyesi ücretsiz psikolojik destek sunuyor
Üniversite Psikoloji Bölümleri: Birçok üniversite, düşük ücretli veya ücretsiz psikolojik danışma hizmeti veriyor

Acil durumlarda 112 Acil Sağlık Hizmetleri'ni arayabilirsiniz.

Sonuç: İş Yerinde Mental Sağlık Artık Lüks Değil, Zorunluluk

10 Ekim Dünya Ruh Sağlığı Günü'nde bir kez daha hatırlamış oluyoruz ki, mental sağlık fiziksel sağlık kadar önemli ve iş yerlerinde görmezden gelinemeyecek bir konu. WHO ve ILO'nun verilerine göre:

Her yıl 12 milyar iş günü kaybolmakta
Küresel ekonomi 1 trilyon dolar zarar görüyor
Her 4 çalışandan 3'ü iş yeri nedeniyle mental sağlık sorunu yaşıyor
Türkiye'de her 100 kişiden 38'i psikolojik bir sorunla mücadele ediyor

Ancak iyi haber şu ki, çözümler mevcut. Şirketler, Çalışan Destek Programları (EAP) kurarak, esnek çalışma modelleri sunarak, stigmayı kırarak ve çalışanlarını destekleyerek hem insan odaklı hem de ekonomik açıdan kazançlı adımlar atabilir.

Bireyler olarak da sınırlarımızı çizmeli, öz bakımımıza önem vermeli ve gerektiğinde profesyonel destek almalıyız.

Önemli Hatırlatma

Mental sağlık sorunu yaşamak utanılacak bir durum değil, tedavi edilebilir bir sağlık durumudur
Yardım istemek cesaret gerektirir, zayıflık değildir
Her çalışan, güvenli ve sağlıklı bir iş ortamında çalışma hakkına sahiptir
Kurumsal destek, bireysel iyileşmeyi hızlandırır

Kurumunuzda mental sağlık öncelik midir? Bugün harekete geçin!

ücretsiz teklif alın

**Ücretsiz ön görüşme için ** **

Çünkü sağlıklı çalışanlar, başarılı şirketler demektir. 🌱